Вступ
Од рока 1989. сталый руст русинського ідентитета, процвітаня русинув тото офіційна лінія теперішньой русинськой політичной еліты (істеблішмента) – айбо тота лінія ниґда не была дуже пересвідчлива. Кідь думаву за свою скушеность у русинськум актівізмі, історія за сталоє тридцять-ручноє пробуджіня не одповідать тому, што м сам зажив у діаспорі авадь у часі недавньой вандровкы до отцюзнины. Правді быти, не принимаву ани самоє тверджіня, же мы ростеме – наспак, казав бым, же сьме як народ зажили стаґнацію, кідь не упадок, уже од кунця 2000. ци зачатку 2010. років. Приблизный орієнтаційный пункт про тоту дату – діяня Димитрія Сидора, націлені на суверенітет Пудкарпатськой Руси и його засуд в українськум суді, што, як ся видит, привело русинські інституції до гуршых орґанізаційных методув. Выслідком того стало веце ваганя перед розширіньом границь допустимых задач, што видиме в ушиткых русинськых орґанізаціях и меджи окремыма особами, як и жаданя йти дале в бук політичного інтернаціоналізма. Тым не хочу повісти, же тото была єдина причина стаґнації, и не хочу дати оцінку самуй туй особі – тото быв лем послідній гвуздь у деревищи системы, што ся была годна домагати дакотрых успіхув наперек свойым немалым ґанчам.
Перед тым, як перейти дале, важно надголосити, же слідуча часть текста не говорить за лож авадь неправду в обычнум, узькум смыслі тых слув. Місто того ся думат на аналіз неправды в структурі самых інстітуцій. Тото суть хыбы в тум, як тоты орґанізації были упорядковані на зачатку, а люде, што ся тых хыб тримлят, часто сліпі до реалности. Така «неправда» зачинат свуй власный живут, окремый од єдной особы. Айбо булше непокоит друга ґрупа люди – тоты, што повтарявут и рядят ся тыма ідеями, знавучи, же они неправдиві.
Скорі як перейду до свого модела оціньованя русинськых інстітуцій, подам дакотрі важні факты й посудкы, жебы пудперти свої слова за упадок русинства. Ниже майважні з них:
- Хоть при списованю 2021. року в Словакії ся звышило число задекларованых русинув, змалили ся числа русинського языка.
- За послідні 15 рокув не были ниякі великі ґеополітичні зміны про русинув; не выліпшила ся ситуація з вызнаньом русинув в Україні.
- Середньый вік членув діаспорных орґанізацій Сіверной Америкы ся приблизив д пінзійному. Пропорція молоджавы в дакотрых орґанізаціях пуд 10%.
- В орґанізаціях не є основателюв авадь чоловых актівістув май молодых поколінь (віком до 30 рокув).
- Світовый конґрес русинув не подав ани єдно значущоє рішіня авадь проєкт за послідні 15 рокув.
- Орґанізаційна структура на Пудкарпатськуй Руси фраґментована, без централной інстітуції авадь конкретных задач.
- 30 рокув по ліквідації Совітського Союза не є ани єдной карпаторусинськой політичной орґанізації (не обзиравучи ся на выбраного меншинового посланця в Румынії).
Тото сут и факты, и кваліфіковані посудкы. Напримір, моє тверджіня за ґеополітичну стаґнацію ся операт на дакулко пунктув. Первый – не є законув авадь даякого другого проґреса на пути вызнаня в Україні. Другый – окрем Україны русины вже были вызнані там, де треба, и не дустали потум ниякі другі прівілеґії (напр. автономію). Число молоджавы пуд 10% знаву з бывшой роботы у веденю членства Карпаторусинського общества в США (Carpatho-Rusyn Society), майбулшой русинськой діаспорной орґанізації. Мав им можность подробно оцінити інформацію за членув. Дакотрі пункты – за Підкарпатську Русь авадь Світовый конґрес – належат до тых, де тяжко дустати точні дані, айбо ко ся добрі розуміє у русинськум рухови, порозуміє и муй посудок.
Кобы сьте ся хотіли дузнати булше за даякый з тых пунктув, напиште ми на [email protected], дам вам одповідь. Туй лем про куртость не доказуву каждый окреме. Годно быти, же ся за них даколи возьму в будучум звіті.
Модел
Подля мойых оцінок, модел, што майліпше пояснює теперішні засады русинського діятельства – закладені обовязкы статичности (ЗОС). Кідь накурто, у теперішню структуру русинськых орґанізацій закладене велике число стімулув и обовязкув лишати ся статичныма. Тото ся тыче як лідерув, так и задач орґанізацій. Про наш трафунок тото барз характерно – зато люди, што выйдут за границі, прокладені нашыма обовязками, вылучат из уплывных позіцій, а простур потенційных задач орґанізації буде ограниченый. Выслідком будут некомпетентні лідеры й слабі інституції.
Тота теорія нелінійна – значит, про наш розвуй не доста рішити єдну конкретну проблему. Ту йде о процес гляданя многых накладеных на нас обовязкув статичности и їх акуратноє направленя. Мож думати, же число нашых ЗОС намного булше, як у сосідньых народув. Сесь вопрос комплікованый, айбо мож назвати даякі основні причины, як то статус недержавного народа й бідность на капітал. У дакотрых трафункох мож найти четыри-пять обовязкув, што сперавут русинам проґрес до ліпшых позіцій. Жебы проілустровати тоту теорію, побзераєме на єден приклад – структуру фінансованя нашых інстітуцій.
Економічні стімулы
Векшына главных русинськых орґанізацій такых держав, як Словакія авадь Сербія, дустават фінансы з державных меншиновых проґрамув. Тот метод фінансованя не дават можность выйти за границі становленой структуры. Така орґанізація стратит фінансовоє забезпечіня свого діятельства, а на єї місто прийде конкурент, што буде «бавити подля правил». Тот механізм за єдным разом філтрує лідерув – тым, што ся не тримлят тісных границь, укажуть на двері про перспективу страты пінязи.
Заключеня
Прості причины, описані горі, давут приклад нашому народови й вылучавут прекрасных люди з шорув нашых лідерув. Розуміня ЗОС и їх выслідкув годно помочи їх еліміновати. Часто мусай буде ломити старі інституції й наново осмысльовати рисы ідеалного русинського лідера. Кідь успішно тото зробиме, зліпшиме широкый уровень компетентности не позераючи на то, ци маєме конкретну кунцьову задачу.